Het belang van creativiteit bij ondernemerschap en ondernemend gedrag wordt zwaar overschat. Creativiteit staat voor nieuw, uniek, kunstzinnig en vooral voor persoonlijk. Natuurlijk is voor succesvol ondernemen creativiteit nodig. Maar voor succesvol ondernemerschap is veel meer nodig. Creativiteit krijgt pas waarde door samenwerking met de klant.
Rond creativiteit hangt een romantisch ideaal. In gedachten koppelen we creativiteit aan een kunstenaar die onder erbarmelijke omstandigheden zwoegt aan zijn boek, schilderij of kunstwerk. In eenzaamheid ploetert hij, onbegrepen en zonder waardering.
Op het dieptepunt van zijn misère creëert hij zijn meesterwerk. In één keer breekt zijn succes door. Omstanders bewonderen zijn creativiteit.
Het romantisch ideaal van creativiteit
Vincent van Gogh is een icoon van deze benadering van creativiteit. Veel films zijn gebaseerd op het romantische beeld van creativiteit: bijvoorbeeld de film The Words.
Deze benadering van creativiteit is leuk maar staat ver bezijden de werkelijkheid. Creativiteit is natuurlijk niet alleen voorbehouden aan kunstenaars. Creativiteit is een belangrijke vaardigheid bij veel beroepen en bij ondernemers. In de romantische beeldvorming rond creativiteit valt op dat het als iets absoluuts wordt gezien: je hebt het (ineens) of je hebt het niet. Echter: creativiteit is niet iets uitzonderlijks.
Creativiteit volgens Swaab
Neurobioloog Dick Swaab hanteert een interessante definitie van creativiteit:
“Creativiteit is het maken van nieuwe combinaties uit componenten die er zijn. Die componenten komen deels uit je omgeving, de hele dag door, en borrelen deels op uit je brein. Vervolgens gaan we ze filteren () dus we focussen op dingen.”
Het waardevolle van deze definitie is dat Swaab de relatie legt tussen de gedachten van de persoon en de inbreng van de omgeving. Creativiteit is dus niet voorbehouden aan de solitaire, in zichzelf gekeerde kunstenaar, integendeel! Voor creativiteit is duurzame interactie met de omgeving noodzakelijk.
Ondernemerschap
Creativiteit speelt ook bij ondernemers een rol. Een gat in de markt ontstaat doordat een ondernemer een nieuwe combinatie maakt van producten en diensten, waardoor een nieuwe invulling van klantwensen ontstaat. Soms ontstaat zelfs een totaal nieuwe markt, zoals dat is gebeurd bij de ontwikkeling van de stoommachine, of iets recenter bij de ontwikkeling van internet en de social media.
Geen enkele ondernemer bedenkt achter de tekentafel of opgesloten binnen een R&D-afdeling een nieuw product. Integendeel: in een zo vroeg mogelijk stadium zoekt hij contact met potentiele klanten. De klanten spelen een cruciale rol bij de ontwikkeling van een creatief idee tot een succesvol product.
Onderwijs en studentbedrijven
Het romantische beeld van creativiteit staat dus ver van de werkelijkheid. Het gekke is dat veel opleidingen wel uitgaan van dit romantische beeld in hun onderwijs op het gebied van kunstzinnige vorming of ondernemerschap. De “autonome” kunstenaar en de ondernemer die op geheimzinnige wijze “het gat in de markt” ontdekken. Studenten worden zo gevoed met een verwachting die niet aansluit bij de praktijk.
Het romantische beeld van creativiteit vormt een blokkade bij ondernemend onderwijs. De afgelopen jaren heb ik veel studentbedrijven gezien die niet van de grond komen, omdat ze binnen school blijven hangen in een zoektocht naar een gat in de markt. Na enige tijd wordt als alternatief gekozen om een product in te kopen en dat te verkopen. Een nuttige oefening, maar wel een arme invulling van ondernemerschap.
Creativiteit is een belangrijk onderdeel van ondernemend onderwijs. De beste manier om creativiteit te stimuleren en tot een succes te maken is door de weg van de ondernemer te volgen. Het begint met een idee, dat je toetst aan de koopargumenten van mogelijke klanten. Stap voor stap werk je het idee uit naar een concreet product. Daarom is dat de opzet van onze methode De kern van Ondernemen.
Maar creativiteit stopt niet bij de lancering van het nieuwe product. Ook na de start werk je creatief verder in de vorm van aanpassing van je product, vanzelfsprekend samen met de klanten. Uit onderzoek blijkt dat meer dan de helft van de producten binnen een jaar na lancering drastisch aangepast moet worden. Creativiteit is dus een continu proces zonder einde. Maar wel samen met de klant!
Het romantische beeld van creativiteit is dus maar beperkt houdbaar. Maar succesvolle kunstenaars als Rembrandt, Turner en Liebermann wisten dat al…
De verwarring zit in het gegeven dat een autonoom beeldend kunstenaar zijn innerlijke wereld ‘veruitwendigt’. Hij legt als het ware zijn perceptie op de werkelijkheid of zijn diepste zielenroerselen bloot. Dientengevolge ploeteren veel kunstenaars voort en ontstaat ‘kunst’ in diepe eenzaamheid en via de weg van het ‘lijden’. Dit beeld wordt overigens geromantiseerd, omdat het zou (kunnen) leiden tot (h)erkenning en eeuwige roem. Maar dat is niets me en minder dan een ‘verhaal’ (beredeneerde constructie) achteraf.
Bij de ‘gewone’ beroepsuitvoering ligt het accent op creativiteit in handelen bij het oplossen van alledaagse praktijkproblemen. Het heeft dus een praktisch inslag, omdat creativiteit tot een tastbaar resultaat moet leiden. Dat laatst zien we terug in targets, omzetdoelen of de zogeheten key performance indicators. Met andere woorden de doelstelling ligt redelijk vast en de weg er naar toe niet. Zie maar hoe je er komt. Dat niet vastliggende traject wordt gezien als creativiteit in handelen.
Kortom, het woord creativiteit wordt hier gebruikt in twee verschillende werelden. Hetzelfde woord, maar met verschillende connotaties en betekenisgevingen.