Ondernemers zijn net mensen: ze volgen de mode. Het romantische beeld is dat de zelfbewuste en gemotiveerde ondernemer doelgericht werkt aan de oplossing voor de vraag van zijn vele klanten, en dat hij daar veel geld aan overhoudt.
Niets is minder waar. De harde praktijk is dat veel ondernemers pragmatisch een oplossing zoeken binnen de mogelijkheden die er in het hier en nu zijn, en daarmee een inkomen verdienen. Ze volgen de mode en dat leidt onherroepelijk tot missers.
Een aantal modes en missers op een rijtje, met een advies voor studenten en startende ondernemers.
Sinds 2003 begeleid ik ondernemers. In de loop van de jaren is ondernemerschap in Nederland sterk veranderd, heb ik gemerkt. Er zijn niet alleen veel meer ondernemers gekomen, veelal ZZP-ers, maar ook hun drijfveren zijn veranderd. Een aantal belangrijke modes op een rijtje:
- Zelfontplooiing
Zelfontplooiing was dé hit aan het begin van deze eeuw. Alleen als zelfstandig ondernemer kan je je tot volle wasdom ontwikkelen. Eigen verantwoordelijkheid dragen was een sleutelbegrip. Ik heb letterlijk meegemaakt dat mensen huilend concludeerden dat ze geen ondernemersbloed hadden, zo teleurgesteld waren ze. Na 2008 is deze hype weggezakt.
- Coaching
Rond 2006 beleefde coaching zijn hoogtepunt: het leek wel of de ene helft van Nederland de andere helft coachte, en omgekeerd. Centrale gedachte is dat je als coach niet oordeelt, maar de klant helpt bij zijn besluitvorming. Inmiddels is coaching van een mode geworden tot een handig instrument, naast bijvoorbeeld advisering en instructie.
- VOC-mentaliteit
In 2009 lanceerde de toenmalige minister-president Balkenende deze inmiddels gevleugelde term. Hij verwees naar durf en handelsgeest, eigenschappen die Nederlanders te weinig zouden bezitten. Onderwijzend Nederland stortte zich vervolgens massaal op studentbedrijven, aangespoord door subsidies.
- Eerst geven, dan ontvangen
Rond 2010 werd het in de dienstverlening mode om klanten een gedeelte van de dienstverlening gratis te geven. Vervolgens kon deze kiezen over een eventueel vervolg. De achterliggende gedachte was dat hierdoor de binding met de klant sterker werd. Veel bedrijven hebben shoppende klanten bediend, zonder resultaat. Deze mode zakt langzaam weg.
- Spirituele innovatie
In 2011 benoemde de HAN een lector op het gebied van “Ondernemen, een way of life: ondernemerschap, ondernemendheid en spirituele innovatie”. Dit lectoraat ligt in het verlengde van zelfontplooiing, het is de overtreffende trap. De spirituele aspecten van bezieling, creativiteit en sociale waarde worden onderzocht, was de belofte. In 2014 is dit gestopt.
In 2011 werd dit thema op de kaart gezet door Kennisnet. Creativiteit, samenwerken, communiceren, sociale en culturele vaardigheden, dit zijn een aantal voorbeelden van de vaardigheden die de student moet bezitten om in de 21e eeuw goed te kunnen functioneren. Deze mode lijkt nu op het hoogtepunt. Veel scholen worstelen met de praktische vertaling.
Deze mode wakkert nu aan: overal ontstaan initiatieven om mensen te laten “delen”. De gedachte is dat mensen spullen en tijd “over” hebben, waar anderen gebruik van kunnen maken. De mode speelt in op het gevoel dat delen een goede eigenschap is. Veel mensen zijn zich niet bewust van de financiële kosten en de risico’s die aan deze mode verbonden zijn.
Waarom worden deze modes missers?
Het bijzondere van al deze modes is dat er wordt ingespeeld op de zachte kanten van ondernemerschap. Het onderliggende mensbeeld is heel positief: risico’s nemen, creatief, samenwerken, communiceren, spiritualiteit, eigen verantwoordelijkheid, helpen, geven en delen. En ondernemerschap is, volgens die lijn, de beste manier om al deze positieve eigenschappen in de praktijk te brengen.
De harde, feitelijke en economische aspecten krijgen nauwelijks aandacht. Wie bijvoorbeeld eerst tijd en goederen weggeeft met de daaraan verbonden kosten wel terugverdienen. Dat blijkt echter nauwelijks mogelijk. In geval van de deeleconomie geldt zelfs het tegendeel, want wie een kostencalculatie maakt gaat bijvoorbeeld nooit voor Über taxi rijden.
En dit is meteen de crux van het verhaal! De zingevende en spirituele modes in ondernemerschap van de afgelopen jaren staan los van de economische werkelijkheid. Hoe goed het ook bedoeld wordt: het verdienmodel klopt niet, de balans tussen droom en werkelijkheid is verstoord. Ondernemen is geen risico’s nemen: het is berekende risico’s nemen.
