Veel bedrijven zoeken ondernemende medewerkers die hun transitie rond duurzaamheid kunnen vormgeven. Duurzaamheid is immers dé motor achter innovatie en productontwikkeling. Voor klanten is het een belangrijk koopargument. Van medewerkers wordt verwacht dat ze kunnen inspelen op deze innovaties en op die manier klanten kunnen bedienen. Gezien het grote belang ervan zal duurzaamheid inmiddels wel een voorname plaats in het onderwijs verworven hebben, zou je denken. Het tegendeel lijkt het geval. De hoogste tijd voor het onderwijs om de motor aan te zwengelen!
Aan ambitie rond duurzaamheid is geen gebrek. Elke organisatie, ook scholen, heeft inmiddels een beleid rond duurzaamheid. Bedrijven gebruiken duurzaamheid steeds vaker als argument bij de verkoop van hun aanbod. In het nieuws is het een en al klimaat en duurzaamheid dat de klok slaat. Er komt meer regelgeving rond duurzaamheid. Om de transitie naar duurzame producten zoals elektrische auto’s te stimuleren krijgen deze zelfs financiële voordelen en subsidies. En deze week is er weer een wereldwijde klimaattop.
Veel jongeren als de Millennials en GenZ willen een bijdrage leveren aan een leefbare, veilige en schone wereld. Drie kernwaarden vormen daarbij de basis: eigenaarschap door impact te maken, inspiratie als basis voor persoonlijke ontwikkeling en verbinding met anderen. Deze kernwaarden vormen een gemotiveerde basis om aan de slag te gaan!
Dan zal duurzaamheid inmiddels wel een voorname plaats in het onderwijs verworven hebben, zou je denken. Opvallend genoeg is dat juist níet het geval. Opleidingen besteden er wel enige aandacht aan in de opleiding, binnen het mbo wordt het keuzedeel Duurzaamheid regelmatig gekozen. Duurzaamheid lijkt “best wel belangrijk”, maar het wordt nauwelijks als urgent opgepakt.
Sommige docenten en studenten zijn heel gedreven over dit thema, maar dat lijken eerder uitzonderingen.
Onderwijs loopt achter
De situatie rond duurzaamheid lijkt sterk op die rond het thema “ondernemen” zo’n 10 jaar geleden. Het maatschappelijk belang van ondernemen en ondernemerschap groeide toen sterk. Ook toen was er een kleine groep van gedreven docenten die zich er sterk voor maakten. Ook toen sloten de opleidingen en de collega’s zich schoorvoetend aan.
Inmiddels worden ondernemend gedrag en ondernemerschap beschouwd als een vanzelfsprekend onderdeel van het onderwijs. De vertaling van duurzaamheid naar het onderwijs zal waarschijnlijk net zo verlopen.
Stap 1 Beeldvorming
Maar vanzelf zal dat niet gaan, doordat de beeldvorming op dit moment vaak niet positief of wervend is. Vaak wordt duurzaamheid gebracht als een negatieve boodschap: hoe slecht het gaat met het milieu, de aarde, de berg plasticafval en vul maar aan. De positieve kanten zoals wereldwijd afnemende armoede en het ontstaan van nieuwe kansen en oplossingen krijgen veel minder aandacht.
In de beeldvorming wint het negatieve gevoel rond duurzaamheid het van het positieve gevoel, de overtuiging dat er problemen zijn en dat we die kunnen oplossen. Dat negatieve imago trekt studenten niet aan, maar stoot ze eerder af.
Hoe belangrijk beeldvorming is blijkt uit dit voorbeeld. De opleiding “Duurzaamheid” van een onderwijsinstelling trok te weinig studenten. De naam van de opleiding werd veranderd in “Future Studies”; de inhoud van de opleiding bleef gelijk. De opleiding trekt inmiddels erg veel studenten.
Stap 2 Te simpel of te groot
Een andere stap die gezet moet worden heeft betrekking op de invulling van het onderwijs. Veel lessen Duurzaamheid worden op een bijna triviale manier ingevuld: draai een druppelende kraan dicht, gebruik geen plastic zakken of gebruik LED-verlichting. Voor veel studenten is dit zo vanzelfsprekend dat het ze niet boeit. Duurzaamheid wordt op deze manier te simpel benaderd.
Een andere valkuil is dat problemen juist te omvangrijk worden opgepakt. Zo omvangrijk dat het de belevingssfeer en de mogelijkheid van de student om er iets aan te doen ver overstijgt. Het smelten van de ijskap is daarvan een voorbeeld. Duurzaamheid is hierbij te groot. “Als het zo groot is en ik kan er toch niets aan doen, laat dan maar”, is dan de reactie.
Vertalen naar beroep
De ontbrekende stap is de praktische vertaling van duurzaamheid naar het beroep. Daarbij gaat het erom dat studenten gaan herkennen wat de práktische vertaling van duurzaamheid in hun beroepspraktijk betekent. Dat kan gaan om min of meer vanzelfsprekende dingen; in de bouw bijvoorbeeld over het scheiden van afvalstromen en het hergebruik.
Maar het kan ook gaan over innovatieve verbeteringen, zoals het terugwinnen van niet-gereageerd cement in beton. Of nog een stap verder: moleculaire recycling. Daarbij wordt bijvoorbeeld plastic gerecycled tot kleine moleculaire delen, delen die weer gebruikt worden om er schoon plastic van te maken.
Onderwijs: zwengel de motor aan!
Duurzaamheid is een complex onderwerp, dat veel invalshoeken kent. Voor het onderwijs ligt hier een belangrijke rol. Door met een duurzame blik samen te werken in de beroepspraktijk, gebaseerd op de drie kernwaarden van jongeren, ontstaan nieuwe mogelijkheden.
Zo wordt duurzaamheid een ander woord voor “ondernemen voor de toekomst”.
